در سال‌های اخیر، روش‌های آموزش مدرن و غیر سنتی طرفداران زیادی پیدا کرده است. در تمام این متدها یادگیری از حالت منفعل در آمده و دانش‌آموزان تنها برای گوش کردن درس در کلاس حضور پیدا نمی‌کنند، بلکه هرکدام وظایف خاصی در کلاس دارند. در واقع امروزه یادگیری تنها به محیط مدرسه و دانشگاه محدود نمی‌شود، بلکه هر دانش آموز یا دانشجو وظیفه دارد که در منزل هم فرایند یادگیری را ادامه دهد. احتمالا در چند سال گذشته اصطلاح یادگیری معکوس یا کلاس معکوس (Flipped classroom) به گوشتان خورده باشد. یادگیری معکوس یکی از همین روش‌های مطالعه و یادگیری مدرن است که تازگی به میزان قابل توجهی رواج پیدا کرده است. در این مقاله متوجه می‌شویم که این متد آموزشی چیست؟ چه تفاوتی با روش سنتی دارد؟ و مزایا و معایب آن چه می‌تواند باشد؟
«قسمت سخت یادگیری، بخش ارائه‌ی محتوا نیست؛ بلکه انجام کاری است که حواس دانش‌آموزان را بر روی محتوا متمرکز کند»
یادگیری معکوس چیست؟
یادگیری معکوس همانطور که از اسمش پیداست دقیقا معکوس شده‌ی روش آموزشی سنتی است. اگر بخواهیم این سبک یادگیری را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد:
«انجام کار مدرسه در خانه و انجام تکالیف خانه در مدرسه»
شاید عجیب به نظر برسد ولی روش کار این متد به این صورت است که دانش‌آموزان، درس را در کلاس و توسط معلم یاد نمی‌گیرند. بلکه از طریق کامپیوتر و فیلم‌های آموزشی در خانه و به صورت فردی مطالب را یاد خواهند گرفت. دقیقا مثل یادگیری از راه دور که بیشتر شما با آن آشنا هستید. با این تفاوت که در یادگیری معکوس، آن‌ها تمام مطالبی که ما زمانی به عنوان تکالیف خانه می‌شناختیم را به کلاس می‌آورند و به صورت گروهی و همراه با فعالیت‌های مختلف مثل بازی در کنار یکدیگر انجام می‌دهند.
معلم در کلاس درس، به عنوان یک راهنما کنار دانش‌آموزان است و به آن‌ها در حل مشکلاتشان و پاسخ به سوالاتشان کمک می‌کند. یعنی قسمت اعظم یادگیری در خانه و توسط خود دانش‌آموزان و به کمک فیلم‌های آموزشی انجام می‌شود. در کلاس درس بچه‌ها هر آنچه که یاد گرفتند را به وسیله‌ی فعالیت و کار گروهی، تمرین می‌کنند.
در روش سنتی که همگی ما با آن آشنا هستیم، کلاس معلم محور است و تمام مسئولیت کلاس به عهده‌ی او است. در حالیکه در یادگیری معکوس، کلاس‌ها کاملا دانش‌آموز محور بوده و مسئولیت کلاس به عهده‌ی آن‌ها است.
مزایای یادگیری معکوس
اما این شیوه آموزشی تا چه اندازه می‌تواند به افراد کمک کند و موجب تقویت یادگیری آن‌ها شود؟ در ادامه به برخی از مزایای یادگیری معکوس می‌پردازیم که ممکن است شما را نیز به آن علاقه‌مند کند.
1- افزایش استقلال دانش آموزان
در یک کلاس درس سنتی، دانش‌آموزان مجبورند طبق سرعت و روشی که معلم برای کلاس در نظر گرفته، پیش روند. از طرفی، معلمان هم تحت فشارند که در ساعت محدود کلاس، مطالب زیادی را درس داده و طبق برنامه‌ی درسی پیش روند. در نتیجه معلم وقت کافی برای رسیدگی به سوالان دانش آموزان را نخواهد داشت. حتی اگر فردی سوال یا مشکلی داشته باشد به ناچار معلم باید از وقت کلاس زده و پاسخ سوال او را بدهد.
اما در یادگیری معکوس دانش‌آموزان می‌توانند برای یادگیری مطالب هرچقدر که نیاز دارند زمان بگذارند و فیلم‌های آموزشی را چندین بار نگاه کنند. به همین علت هیچ محدودیت زمانی و فشاری بر روی معلم‌ها و دانش‌آموزان نیست. همچنین در کلاس، معلم وقت کافی برای پاسخ دادن به تمام سوالات را دارد و وقت بیشتری با دانش‌آموزان می‌گذراند.
2- تقویت سایر مهارت‌های زندگی
این شیوه از یادگیری علیرغم تاثیری که بر دانش افراد می‌گذارد، می‌تواند برخی از مهارت های فردی آن‌ها را نیز ارتقا ببخشد. در ادامه به برخی از این مهارت‌ها می‌پردازیم.
تقویت حس همکاری
همانطور که گفتیم در کلاس‌هایی که از یادگیری معکوس در آن استفاده می‌شود، نقش دانش آموزان صرفا به حضور آن‌ها در کلاس خلاصه نمی‌شود. بلکه آن‌ها به کمک کارها و فعالیت‌های گروهی، خودشان کلاس را پیش می‌برند. بچه‌ها به کمک یکدیگر و با استفاده از تصاویر، کتاب‌ها و یا بازی کردن، مطالبی را که در منزل و به کمک فیلم‌های آموزشی یاد گرفته‌اند را تمرین می‌کنند. از آنجایی که مسئولیت بیشتر کلاس به عهده‌ی بچه‌ها است و معلم نقش راهنما دارد، دانش‌آموزان باید با همکاری با یکدیگر فعالیت‌های گروهی را انجام دهند و کلاس را مدیریت کنند. این روش باعث می‌شود حس همکاری در بچه‌ها تقویت شود. حتی در برخی موارد آن‌ها مطالب را به یکدیگر تدریس می‌کنند. این اتفاق که مرحله آخر هرم یادگیری است، به ثبت بهتر مطالب درون حافظه آن‌ها کمک خواهد کرد.
مسئولیت پذیری
مبنای کلاس یادگیری معکوس، فعالیت‌های گروهی است. برای اینکه دانش‌آموزان بتوانند نقش خود را در گروه به خوبی ایفا کنند، باید از قبل و در خانه آمادگی لازم را بدست آورده باشند. چرا که هرکدام از دانش‌آموزان در گروه، وظیفه‌ی خاصی به عهده دارد که برای پیش بردن کار گروهی ضروری است. به همین علت بچه‌ها نسبت به وظایفشان احساس مسئولیت می‌کنند و این اتفاق باعث می‌شود در خانه تمام درس‌ها را مطالعه کنند تا بتوانند عملکرد خوبی در گروه داشته باشند. این موضوع به دانش‌آموزان کمک می‌کند که در آینده هم مسئولیت پذیر باشند.
3. درک عمیق مطالب درسی
در روش سنتی، دانش‌آموزان معمولا تمام اطلاعات خود درباره‌ی درس را از یک منبع که توسط معلم معرفی می‌شود دریافت می‌کنند. این یعنی موضوع را تنها از یک جنبه یا دیدگاه بررسی کرده و یاد می‌گیرند. ولی در یادگیری معکوس، آن‌ها علاوه بر کتاب به فیلم‌های آموزشی و اینترنت هم دسترسی خواهند داشت. در واقع آن‌ها به یک منبع بی‌انتها متصل هستند و می‌توانند یک موضوع را از جنبه‌های مختلف درک و بررسی کنند. معلم هم می‌تواند دانش‌آموزان را تشویق کند که ویدیوهای آموزشی دیگر معلمان را ببینند، تا بتوانند آن‌ها را با هم مقایسه کنند. هرچه آگاهی از جنبه‌های مختلف یک موضوع، بیشتر باشد، درک و فهمیدن آن موضوع آسان‌تر خواهد بود. پس دانش آموزان و دانشجویان از این طریق درس را بهتر فهمیده و به درک عمیق‌تری از آن می‌رسند.